1399/04/31

مدیریت پسماند زباله شهری چیست و چه عناصری دارد؟

همان‌طور که می‌دانید امروزه جمعیت شهرها در سراسر جهان به سرعت در حال افزایش است و همین امر باعث ایجاد مشکلات زیادی برای محیط زیست شده‌ است. افزایش جمعیت، افزایش مصرف، تولید زباله‌های فراوان و به دنبال آن‌ افزایش آلودگی‌های زیست محیطی یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های مسئولان شهرها و کشورهای پرجمعیت است، به طوری که ضعف‌ ساختاری و مدیریت در این زمینه می‌تواند نتایج فاجعه‌باری به دنبال داشته باشد. زیاد شدن زباله‌ها، ظاهری نامناسب به شهرها می‌دهد و می‌تواند باعث بروز بیماری‌های گوناگونی شود. زباله‌ها می‌توانند آب، خاک و هوا را هم آلوده کنند و سلامت شهروندان را به خطر بیندازند. به همین خاطر برای جلوگیری از خطرات ناشی‌ از افزایش زباله‌ها، مفهومی به نام مدیریت پسماند به وجود آمده است. در این مطلب شما را با مدیریت پسماند و عناصر تشکیل دهنده آن آشنا می‌کنیم. اما قبل از آن بهتر است اطلاعاتی درباره زباله‌های شهری و پسماندها به دست آورید تا بتوانید اهداف مدیریت پسماند را بهتر متوجه شوید.

خوب است بدانید مدیریت پسماند یکی از اصول توسعه پایدار است. بنابراین کشورهای مدرن به این اصل بسیار اهمیت می‌دهند.

زباله شهری چیست و پسماند به چه معنا است؟

پسماند یا زباله به مواد غیرقابل استفاده‌ای گفته می‌شود که می‌تواند سه حالت جامد، مایع یا گاز داشته باشد. به عبارت دیگر، موادی که پس از استفاده، معیوب می‌شوند، ارزش خود را از دست می‌دهند و دیگر قابل به کار بردن نیستند، زباله یا پسماند نامیده می‌شوند، مانند زباله‌های شهری، زباله‌های رادیواکتیو و غیره.

اکنون بهتر است با یکی از انواع زباله‌ها یعنی زباله‌های شهری دقیق‌تر آشنا شوید. زباله‌های شهری به همه موادی گفته می‌شود که مردم آن‌ها را دور می‌ریزند و شهرداری‌ها هم مسئول جمع‌آوری آن‌ها هستند. مثلا پوسته خوراکی‌هایی مانند چیپس و پفک از زباله‌های شهری محسوب می‌شوند، چرا که پس از خورده شدن خوراکی‌های درونشان، هیچ ارزشی برای صاحب آن ندارند و قابل استفاده هم نیستند.

زباله‌های شهری عموما همان زباله‌های خانگی هستند که از مواد آلی، پلاستیک، چوب و شیشه تشکیل می‌شوند. زباله‌های تر، خشک، بهداشتی و الکترونیکی از انواع زباله‌های خانگی به شمار می‌روند. برای اینکه این مواد به محیط زیست و سلامت انسان‌ها آسیب نرسانند، مدیریت پسماند شهری ایجاد شده ‌است.

مدیریت پسماند شهری چیست و عناصر مدیریت پسماند چیست؟

هدف از مدیریت پسماند جمع‌آوری و دفع زباله‌ها است و شامل اقداماتی همچون ذخیره‌سازی، جمع‌آوری، انتقال و دفع زباله‌ها می‌شود.

مدیریت پسماند یکی از مهم‌ترین چالش‌های زندگی امروزه است. با افزایش چشمگیر جمعیت، افزایش تولید زباله‌ها و متنوع شدن زباله‌های شهری، انجام مدیریت پسماند هم دشوارتر و پیچیده‌تر شده است. مدیریت پسماند شهری می‌تواند به پنج مولفه اصلی تقسیم شود:

 

• تولید

مرحله تولید زباله، مرحله‌ای است که مواد و وسایل برای صاحبان آن‌ها ارزش و کارایی ندارند و افراد دوست دارند آن‌ها را دور بریزند.  این مرحله برای همه خانواده‌ها یکسان نیست. مثلا خانواده‌ای قوطی‌های کنسرو را بلافاصله پس از استفاده به عنوان زباله دور می‌ریزد، اما ممکن است همین قوطی‌ها برای بچه‌های خانواده دیگری، جذاب باشند و بخواهند از آن‌ها برای درست کردن کار دستی استفاده کنند. پس اینکه مواد چه زمانی به عنوان زباله شناخته شوند بستگی به نظرات صاحبان آن‌ها دارد.

 

• ذخیره‌سازی

بعد از اینکه افراد زباله‌هایشان را مشخص کردند و تعیین کردند به کدام یک از مواد و وسایلشان نیاز ندارند، فرایند ذخیره‌سازی شروع می‌شود. ذخیره‌سازی به معنای گذاشتن زباله‌ها در سطل‌ها و انبارهای زباله است. افراد می‌توانند ذخیره‌سازی را با توجه به نوع و میزان زباله‌های خود انجام دهند.

• ظروف کوچک: ظروف خانگی، سطل‌های زباله پلاستیکی و غیره
• ظروف بزرگ: سطل‌های زباله عمومی و غیره
• گودال‌های کم عمق: برای دفن زباله‌های تجزیه‌ پذیر
• انبارهای جمعی: زمین‌ها یا مناطقی که دور آن‌ها دیوار یا حصاری وجود دارد

بهتر است برای انتخاب مکان ذخیره‌سازی زباله‌ها علاوه بر بزرگی و حجم، چگونگی دسترسی به آن‌ها را هم در نظر بگیرید. بهتر است مکان‌ها یا وسایلی را انتخاب کنید که بتوانید به راحتی و با صرف کمترین زمان ممکن به آن‌ها دسترسی پیدا کنید.

• جمع‌آوری

جمع‌آوری به معنی جمع کردن زباله‌ها و مواد قابل بازیافت و انتقال آن‌ها به محل‌های تخلیه است. جمع‌آوری زباله‌ها باید دارای برنامه مشخص و دقیقی باشد، به طوری که قبل از پر شدن مکان‌های ذخیره‌سازی، زباله‌های درون آن‌ها جمع‌آوری شوند. برنامه دقیق جمع‌آوری به پاکیزگی، نظم و ترتیب محل‌ها و وسایل ذخیره‌سازی کمک می‌کند.

• انتقال

در این مرحله زباله‌ها به محل‌های دفع منتقل می‌شوند. برای انتقال زباله‌ها می‌توان از وسایل زیر استفاده کرد:

• وسایل دستی: سبد دستی، چرخ دستی، سه چرخه
• وسایل موتوری: تراکتور، کامیون استاندارد و غیره

سعی کنید برای انتخاب هر یک از دستگاه‌های انتقال زباله، حجم و میزان زباله و همین طور امکانات موجود در آن منطقه را در نظر بگیرید.

• دفع

آخرین مرحله مدیریت پسماند دفع صحیح آن‌ها است به طوری که خطراتی که زباله‌ها برای سلامتی انسان به وجود می‌آورند به حداقل برسد. چهار روش برای دفع و از بین بردن پسماندها وجود دارد:

• دفن زباله: در این روش زباله‌ها را زیر خاک دفن می‌کنند.
• تبدیل آن‌ها به کود: در این روش‌ زباله‌های تر مثل میوه‌ها و سبزیجات را به کمپوست تبدیل کرده و از آن‌ها برای باغ‌ها استفاده می‌کنند.
• سوزاندن: در این روش زباله‌ها را به کوره‌های آتش منتقل کرده و آن‌ها را می‌سوزانند.
• بازیافت: بازیافت زباله وابسته به تفکیک درست آن‌ها است. اگر زباله‌ها به درستی تفکیک شود، می‌توان از بعضی از آن‌ها دوباره استفاده کرد.

این پنج عنصر نقش مهمی در فرایند مدیریت پسماند ایفا می‌کنند و بسیار به هم وابسته هستند، به طوری که اگر هر یک از این عناصر به خوبی انجام نشوند کل مدیریت پسماند دچار مشکل می‌شود.

مدیریت پسماند شهری در ایران چگونه است؟

افتتاح اولین مرکز تولید کمپوست از زباله در شهر اصفهان، سرآغاز مدیریت پسماند در کشورمان است. بعد از آن در سال 1348 کارخانه‌ای برای این کار در تهران افتتاح شد. بعد از انقلاب هم ستادی برای مدیریت پسماند آغاز به کار کرد و پنج کارخانه تولید کمپوست در شهرهایی همچون اصفهان، مشهد، تبریز، شیراز و رشت بنا شد. چند سال بعد و با تشکیل شهرداری‌ها، کنترل کردن فعالیت‌های این کارخانه‌ها برعهده شهرداری‌های هر منطقه قرار گرفت.

در سال 1370 سازمان بازیافت و تبدیل مواد شکل گرفت و به تدریج فعالیت خود را در سراسر کشور آغاز کرد. فعالیت‌های این سازمان شامل جمع‌آوری، انتقال و دفع پسماندها است. برای مدیریت پسماند قانونی تحت عنوان «مدیریت پسماند» در سال 1383 وضع شد و تاثیر زیادی در فرایند مدیریت زباله‌ها در کشورمان داشت.

بر اساس آمارها در کشورمان روزانه 25 هزار تن زباله شهری تولید می‌شود و 530 شهرداری مسئول رسیدگی به آن‌ها هستند. اما در مقایسه با سایر کشورهای جهان مدیریت پسماندها در ایران از اهمیت زیادی برخوردار نیست. در بسیاری از کشورهای جهان مدیریت پسماند به شکل بازیافت انجام می‌شود و میزان کمی از زباله‌ها دفن می‌شوند اما در ایران این‌گونه نیست و برای مدیریت پسماند با مشکلات زیر مواجه شده‌اند:

• تفکیک نکردن زباله‌ها

یکی از عواملی که می‌تواند باعث کاهش زمان و هزینه در مدیریت پسماندها شود، تفکیک کردن زباله‌ها در محل تولیدشان است. بهتر است آموزش‌های لازم در این زمینه به خانواده‌ها داده شود تا فرایند مدیریت پسماند شهری در کشورمان بهتر پیش برود.

• عدم محدودیت در تولید زباله

متاسفانه در ایران هیچ محدودیتی برای تولید زباله وجود ندارد. همین امر باعث افزایش بی‌رویه پسماندها در کشورمان شده و مدیریت پسماندها را با پیچیدگی مواجه کرده‌‌ است. در بعضی از کشورهای جهان در هر بخش تولیدی، آموزشی، صنعتی و … محدودیت‌هایی برای تولید زباله وجود دارد. پس افراد به طور خودکار میزان تولید زباله‌های‌ خود را کنترل می‌کنند تا از محدوده مجاز فراتر نروند.

کلام آخر

اکنون که با زباله‌های شهری و فرایند مدیریت پسماندها به خوبی آشنا شدیم بهتر است از خودمان شروع کنیم و با تفکیک و بازیافت زباله‌ها در مبدا و محل تولیدشان فرایند مدیریت پسماند را ساده‌تر کنیم. با انجام این کار هم می‌توانیم به حفظ محیط زیست کمک ‌کنیم و هم سلامت خودمان و اطرافیانمان را تضمین ‌کنیم.

منبع