1399/05/14

زباله‌های خطرناک؛ تهدید جدی برای محیط زیست

در سال‌های اخیر به دلیل تغییر سبک زندگی، میزان تولید زباله در کشور افزایش یافته است. به طوری ‌که نیروهای شهرداری در طول شبانه روز چندین بار مخازن جمع‌آوری زباله را تخلیه می‌کنند. در این میان گاهی اوقات شهروندان آگاهانه یا ناآگاهانه، زباله‌های خطرناک را در طبیعت رها یا آن‌ها را با زباله‌های شهری ترکیب می‌کنند و صدمات جبران ناپذیری به سلامت افراد جامعه و همچنین محیط زیست می‌زنند. در این مقاله، به معرفی زباله‌ و انواع زباله‌ها می‌پردازیم. سپس به تفصیل درباره انواع زباله های خطرناک و نحوه تفکیک آن‌ها توضیح می‌دهیم. در ادامه همراه ما باشید.

زباله چیست و چه انواعی دارد؟

زباله یا پسماند به مواد جامد، مایع یا گاز گفته می‌شود که به طور مستقیم یا غیر مستقیم توسط انسان‌ها به وجود می‌آیند. بیشترین گروه زباله‌، به زباله‌های شهری مربوط می‌شود‌. زباله‌های شهری به طور کلی به دو دسته زباله‌های خشک و تر تقسیم شده، که هر بخش شامل چندین دسته و گروه است.

زباله‌ خشک به سه دسته زباله‌های ساختمانی، زباله‌های صنعتی و زباله‌های خطرناک تقسیم می‌شود‌. در ادامه به توضیح کامل‌تر انواع زباله‌ها می‌پردازیم:

۱‌. زباله‌های شهری

این گروه به لحاظ اجزای تشکیل دهنده، شامل زباله‌های خشک و زباله‌های تر می‌شود. زباله‌های شهری به لحاظ اجزای تشکیل دهنده شامل مواد آلی فاسد شدنی، کاغذ و مقوا، پلاستیک، چوب، شیشه، سفال و منسوجات می‌شود‌. مواد فاسد شدنی بیشترین درصد زباله‌های شهری را تشکیل می‌دهند.

۲. زباله‌های تر

زباله تر به زباله‌ای گفته می‌شود که قابلیت فاسد شدن داشته و تجزیه‌پذیر است. بیشتر این زباله‌ها به دلیل سرعت بالای فسادپذیری، می‌توانند توسط باکتری‌ها خیلی زود به چرخه طبیعت بازگردند و به عنوان کود مورد استفاده قرار بگیرند. این بخش از زباله‌ها اهمیت زیادی دارند، چون عمده زباله‌ها را تشکیل می‌دهند.

دفع صحیح و سریع این نوع زباله بسیار مهم است، چون این نوع زباله‌ها فسادپذیری بالایی داشته و منجر به آلودگی و بیماری می‌شوند‌. از زباله تر می‌توان برای تولید کمپوست هم استفاده کرد. از جمله زباله‌های تر می‌توان به پسماندهای غذا (برنج، انواع گوشت، حبوبات، پوست تخم مرغ و استخوان)، میوه‌ها و سبزیجات، ضایعات باغبانی و حیوانی، تفاله چای یا قهوه، دستمال کاغذی، دستمال توالت، چای کیسه‌ای، کاغذهای پوستی، گلها، گیاهان و … اشاره کرد.

۳. زباله خشک

زباله خشک به سه دسته تقسیم می‌شود:

نخاله‌های ساختمانی: زباله‌هایی که در شهر تولید می‌شوند و جز زباله‌های شهری محسوب می‌شوند. این گروه از زباله‌‌ها، شامل نخاله و زائدات ساختمانی می‌شود که از ساخت و ساز یا تخریب ساختمان‌ها به جا می‌ماند.

زباله‌های صنعتی: به تمام زائدات ناشی از فعالیت‌های صنعتی و معدنی، لجن، تصفیه خانه‌ها و حوضچه‌های تثبیت خاکستر، پسماند‌های پالایشگاهی، صنایع گاز، نفت، پتروشیمی، نیروگاهی و مواردی از این دست زباله‌ صنعتی گفته می‌شود. زباله‌های صنعتی معمولا فلزات، مواد پلاستیکی، مواد شیمیایی، تولیدات مرجوعی فاسد و غیر مفید را در برمی‌گیرد.

زباله‌های خطرناک: زباله‌های خطرناک که در این مقاله به تفصیل راجع به آن صحبت می‌کنیم طبق تعریف سازمان حفاظت و بازیابی، ضایعاتی هستند که باعث مرگ و میر موجودات یا شیوع بیماری‌های جبران ناپذیر و خطرناک برای انسان و موجودات زنده می‌شوند، همچنین محیط زیست را آلوده می‌کنند.

انواع زباله های خطرناک کدامند؟

زباله‌های خطرناک طبق تعریف سازمان جهانی بهداشت (WHO) این گونه تعریف می‌شوند: «زباله‌هایی که به دلیل خصوصیات فیزیکی، شیمیایی یا بیولوژیکی، جمع‌آوری و دفع آن‌ها به تدابیر خاصی نیاز دارد، تا از هرگونه تاثیر منفی بر محیط زیست و سلامت انسان جلوگیری شود‌. زباله‌های خطرناک، مواد زائد جامد یا مایعی هستند که به علت کمیت، غلظت یا کیفیت فیزیکی، شیمیایی و یا بیولوژیکی می‌توانند سبب افزایش میزان مرگ و میر یا شیوع بیماری‌های بسیار جدی شوند.»

زباله‌های خطرناک معمولا دارای یکی از مشخصات قابل احتراق، انفجار، خوردگی، واکنش پذیری و سمی بوده و اغلب تحت عنوان مواد زاید رادیواکتیو، پسماند‌های شیمیایی، زائدات قابل اشتعال، زائدات بیولوژیکی و مواد منفجره دسته‌بندی می‌شود.

در اینجا به بررسی ۱۰ مورد از انواع زباله های خطرناک می‌پردازیم:

۱. زباله‌های بیمارستانی

زباله‌های بیمارستانی به دلیل آنکه حاوی زائدات پاتولوژیکی، مواد زائد پرتوزا، زائدات دارویی، مواد زائد عفونی و مواد زائد شیمیایی هستند، از منابع عمده زباله‌های خطرناک به شمار می‌روند. زباله‌های بیمارستانی خود شامل چند دسته می‌شود، که در اینجا به آن‌ها اشاره می‌کنیم:

پسماند‌های تیز و برنده: اشیا تیز و برنده وسایلی هستند که می‌توانند سبب بریدگی یا سوراخ شدگی شوند. این نوع زباله‌ها شامل سوزن‌ها، آمپول‌ها، چاقوهای جراحی و تیغ‌ها، شیشه و پیپت‌های شکسته شده (ابزارهای آزمایشگاهی برای انتقال یا اندازه گیری حجم‌های کوچک مایعات) می‌شود‌.

این وسایل چه آلوده باشند چه غیر آلوده، در هر صورت معمولا به عنوان پسماند‌های بهداشتی و درمانی بسیار خطرناک در نظر گرفته می‌شوند. نحوه کارکرد با این زباله‌ها باید به صورت کار با مواد عفونی و مسری باشد.

پسماند‌های عفونی: پسماندهای عفونی موادی به شمار می‌روند که مشکوک به داشتن عوامل بیماری‌زا (باکتری، ویروس، انگل یا قارچ) به تعداد یا غلظت کافی برای ایجاد بیماری در فرد مستعد هستند. پسماند‌های عفونی خود شامل موارد زیر می‌شوند:

۱. پسماند آلوده به خون یا دیگر مایعات بدن

۲. موارد عفونی در کارهای آزمایشگاهی

۳. پسماند بیماران در محیط‌های قرنطینه

پسماندهای دارویی: پسماند‌های دارویی محصولات دارویی منقضی‌‌ شده، استفاده نشده، ریخته و آلوده شده، واکسن‌ها و سرم‌هایی که دیگر کاربردی ندارند را در برمی‌گیرد. با توجه به ماهیت شیمیایی یا بیولوژیکی این پسماندها، باید با احتیاط دفع شوند. پسماند‌های دارویی همچنین شامل وسایل دور ریخته‌ شده به منظور جابه‌جایی داروها مثل بطری‌ها، شیشه‌ها و جعبه‌های داروهای منقضی ‌شده، دستکش‌ها، ماسک‌ها و لوله‌های اتصال دهنده‌ی به شدت آلوده می‌شود.

این زباله‌ها بسیار خطرناک بوده و ممکن است قادر به انجام جهش ژنتیکی و ایجاد نقص در جنین باشد‌. این زباله‌ها هم در بیمارستان و هم بعد از دفع، مشکلات زیادی ایجاد می‌کنند و باید توجه ویژه‌ای به آن‌ها شود‌‌‌. پسماندهای دارویی شامل پسماند‌های ژنوتوکسیک می‌شود که این نوع پسماند می‌تواند بعضی از داروهای ضد سرطان، استفراغ، ادرار و مدفوع بیماران تحت درمان با داروهای سایتو استاتیک را در بربگیرد‌.

پسماند شیمیایی: دور ریخته‌های شیمیایی جامد، مایع و گاز، که از فعالیت‌های تشخیص بیماری تا تمیز کردن و ضد عفونی کردن به دست می‌آیند را پسماند شیمیایی می‌نامند. پسماند‌های شیمیایی بهداشتی و درمانی اگر دست‌کم دارای یکی از ویژگی‌هایی زیر باشند، خطرناک محسوب می‌شوند:

۱. سمی

۲. خورنده

۳. قابل اشتعال

۴. واکنش‌پذیر

۵. اکسید کننده

مواد شیمیایی که ویژگی‌های بالا را نداشته باشند، جز پسماند‌های شیمیایی غیرخطرناک محسوب می‌شوند. به طور مثال قندها، آمینواسیدها، بعضی نمک‌های آلی و غیرآلی که به طور گسترده در مایعات تزریقی کاربرد دارند، جز این موارد هستند.

پسماندهای رادیواکتیو: پسماند‌های رادیواکتیو موادی هستند که به اتم‌های پرتوزا آلوده شده‌اند. این مواد فراورده‌های حاصل از فعالیت‌های مانند مکان‌یابی تومورها، تصویر برداری از اندام‌‌های داخلی بدن و مایعات و بافت‌های بدن است.

۲. زباله الکترونیک

زباله‌های الکترونیک شامل دستگاه‌های الکترونیکی مصرف شده و قطعات آن‌ها می‌شود. دستگا‌ه‌هایی مانند تلفن، کامپیوتر، لوح فشرده و مواردی از این دست حاوی فلزات خطرناکی نظیر جیوه، سرب و کادمیوم هستند. اگر این زباله‌ها پس از دور ریختن بازیافت نشوند و در طبیعت رها شوند، منجر به آلودگی محیط زیست می‌شوند. بازیافت غیر اصولی زباله‌های الکترونیک در کشورهای جهان سوم منجر به آلودگی‌های گسترده شده است.

رهاسازی این زباله‌ها، صدمات جبران ناپذیری به محیط زیست وارد می‌کند. با بازیافت این نوع پسماندها می‌توان از آن‌ها استفاده مجدد کرد.

۳. زباله‌های اتمی و هسته‌ای

این نوع زباله‌ها حجم بالایی ندارند، اما به شدت برای محیط زیست و سلامت انسان‌ها، حیوانات و گیاهان خطرآفرین هستند.

این نوع زباله‌ها به دلیل انتشار پرتوها و اشعه‌های خطرناک، همچنین طول عمر بسیار بالا، روش‌های دفع بسیار مخصوصی دارند. یکی از روش‌های رایج در دفع این نوع زباله‌ها، دفن کردن آن‌ها در عمق زمین است. منبع تولید این نوع زباله‌ها متفاوت است، چرا که در بخش‌هایی مانند پزشکی، صنایع، تسلیحات نظامی، تولید سوخت و … کاربرد دارند‌.

۵. زباله‌های صنعتی خطرناک

این نوع از زباله‌های خطرناک شامل زباله‌هایی می‌شوند که خطر خاصی را بروز داده و سمی، قابل اشتعال و انفجار، فاسد شدنی و … هستند. از جمله زباله‌های صنعتی خطرناک می‌توان به روغن‌ها، حلال‌ها، چراغ‌های نئون، باتری‌ها، افشانه‌ها و اسپری‌هایی نظیر گاز خردل، فلفل و … اشاره کرد.

۶. زباله‌های اسیدی یا قلیایی

اسید‌ها خاصیت خورندگی دارند و بازها را خنثی می‌کنند. تمام مواد‌های قلیایی در برخورد با اسیدها، از خود واکنش نشان می‌دهند. از جمله مواد شناخته‌شده قلیایی می‌توان به خون، صابون، آب دهان، شامپو، شربت معده، آب آهک، آمونیاک در زباله‌های بیمارستان اشاره کرد.

۷. بازمانده باتری و لامپ‌های کم مصرف

رها کردن باتری‌های استفاده شده سبب آلودگی آب‌های زیرزمینی می‌شود، که این امر بسیار خطرناک است. لامپ‌های سوخته یا شکسته کم مصرف هم از جمله انواع زباله های خطرناک دارای جیوه به شمار می‌روند. رها کردن این زباله‌ها در میان سایر زباله‌ها کار خطرناکی است.

۸. زباله‌های حاوی سیانید

آفت‌کش‌ها، حشره‌کش‌ها، سموم مبارزه با جوندگان، هسته میوه‌هایی مانند بادام تلخ‌، شفتالو، آلو و آلبالو حاوی سیانید است. انواع آفت‌کش‌ها خطر ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهد‌.

۹. زباله‌های حاوی کادمیوم

کادمیوم یک عنصر طبیعی موجود در پوسته زمین است. اثرات گرد و غبار کادمیوم‌ها، سبب آسیب زیاد روی سلامتی انسان می‌شود. گرد و غبار این عنصر از طریق کارکرد صنایع سوخت ذغال سنگ وارد هوا شده و باعث صدمات جدی به شش‌ها و حتی مرگ انسان می‌شود.

۱۰. زباله‌های روغنی

روغن‌های موتور خودرو، موتور سیکلت، نفت خیس، ضایعات روغن‌ها و حلال‌ها از جمله زباله‌های خطرناک بوده که اگر به طور نامناسب در محیط ریخته یا ذخیره شوند، سبب آسیب به محیط زیست می‌شود. این امر سرطان‌زا است.

اثرات مخرب انواع زباله های خطرناک بر سلامت انسان چیست؟

بعضی زباله‌های خطرناک و مواد شیمیایی می‌توانند به سرعت جذب پوست شوند. این مواد روی سلامت انسان اثر می‌گذارند. اثرات مخرب زباله‌های خطرناک سلامت جنین، کودکان، بزرگسالان و سالمندان را به خطر انداخته و منجر به شیوع انواع بیماری‌ها در میان آن‌ها می‌شود.

بعضی بیماری‌ها و شرایطی که در اثر تاثیرات منفی این زباله‌ها در انسان‌ها رخ می‌دهد عبارتند از:

۱. اختلالات رفتاری

۲. سرطان

۳. نواقص فیزیولوژیکی، نظیر نارسایی کبد

۴. جهش ژنتیکی

۵. بیماری‌هایی نظیر وبا، سل، عفونت ریه، عفونت‌های پوستی

اثرات مخرب انواع زباله های خطرناک بر محیط زیست چیست؟

زباله‌های خطرناک به شدت محیط زیست را تحت تاثیر قرار می‌دهند. آلودگی آب یکی از این تاثیرات منفی است. اگر زباله‌های خطرناک به آب‌های زیرزمینی، دریاچه‌ها و رودها راه پیدا کنند، منجر به آلودگی آب‌ می‌شوند. گیاهان و حیواناتی که از این آب‌ها تغذیه کنند، آسیب می‌بینند و حتی جانشان به خطر می‌افتد. تخریب منابع طبیعی هم یکی دیگر از اثرات منفی زباله‌های خطرناک است. آلودگی خاک، آلودگی هوا، تهدید حیات موجودات زنده و … از جمله مسائلی محسوب می‌شوند که از انواع زباله های خطرناک ایجاد می‌شوند.

روش‌های دفع و امحا انواع زباله های خطرناک چگونه است؟

همان‌طور که اشاره کردیم، زباله‌های خطرناک برای انسان، موجودات زنده و محیط زیست مضر هستند. بنابراین اگر به روش‌ درست و به موقع دفع و امحا نشوند، می‌توانند منجر به خسارات و آسیب‌های جبران‌ ناپذیری شوند. جمع‌آوری و دفع پسماند‌های خطرناک فرایندی‌ است که در محدود کردن یا کنترل انتشار عفونت‌ها، بسیار موثر است.

به طور کلی روش‌های مختلفی برای دفع انواع زباله های خطرناک وجود دارد. اما روش‌های دفع زباله‌های خطرناک به دلیل حساسیت بالایی که دارند با روش‌ دفع زباله‌های معمولی و غیر خطرناک تفاوت دارد‌.

بر اساس طرح سازمان جهانی بهداشت، بهترین روش برای دفع پسماند‌های عفونی و اجسام تیز و برنده، روش‌های مختلف زباله سوزی است. برای زباله‌های سرطان‌زا و شیمیایی، دفن کردن و تخلیه در فاضلاب روش مناسبی است. برای دفع باتری‌ها هم می‌توان آن‌ها را در خاک دفع کرد.

یکی دیگر از بهترین روش‌‌ها برای دفع زباله‌های بیمارستانی، استفاده از دستگاه آسیاب کن است که به وسیله آن، زباله‌ها خرد می‌شوند.

کلام آخر

در این مقاله درباره انواع زباله های خطرناک به شما توضیح دادیم. بنابراین بهتر است که هنگام تفکیک زباله‌های خود به این زباله‌ها هم توجه کرده و آن‌ها را با دیگر زباله‌های معمولی دور نریزید.

منبع