1399/04/31

بازیافت زباله چیست و چرا اهمیت دارد؟

بازیافت زباله به معنی استفاده از مواد مصرف شده برای تولید و ساخت مجدد همان کالا یا کالای قابل استفاده دیگر است، مانند ساخت کاغذ تازه از کاغذهای باطله و غیر قابل استفاده. بازیافت زباله‌ها، سه فایده مهم برای محیط زیست دارد؛ به کمک بازیافت زباله در مصرف منابع طبیعی صرفه‌جویی می‌کنیم، چرا که به جای استفاده از مواد خام برای تولید محصولات نو، از مواد بازیافتی استفاده خواهیم کرد.

از دیگر فواید بازیافت، صرفه‌جویی در مصرف انرژی است. هر چند برای بازیافت مواد زاید هم نیاز به مقداری انرژی است، اما انرژی لازم برای بازیافت زباله بسیار کمتر از انرژی مورد نیاز برای تولید محصولات جدید از مواد خام است. برای مثال ساختن آلومینیوم از آلومینیوم بازیافت شده ۹۰ درصد انرژی کمتری نسبت به ساختن آن از سنگ معدن نیاز دارد. سومین فایده بازیافت نیاز به فضای کمتر برای دفن زباله‌ها است. در ادامه همراه باشید تا درباره بازیافت زباله بیشتر به شما بگوییم.

آیا زباله همان آشغال است؟

پسماند یا فضولات جامد شهری (MSW) جز مواد زاید بی‌خطر یک جامعه است که باید جمع‌آوری و به محل (سایت) پردازش یا دفن منتقل شود. آن چیزی که آشغال (تفاله) نامیده می‌شود معمولا باقی‌مانده مواد غذایی فاسد شدنی است، در حالی ‌که زباله به مواد خشک مثل شیشه، کاغذ، پارچه یا چوب گفته می‌شود.

تفاله یا آشغال به شدت فسادپذیر است، اما زباله فاسد نمی‌شود و معمولا حاوی اجسام حجیم مانند یخچال و فریزرهای قدیمی، نیمکت‌ها، درخت‌های بزرگ، زباله‌های ساختمانی مانند چوب، آجر، بتون، میلگرد، سقف و دیوارهای کاذب است. همه این مواد نیاز به جمع‌آوری و بررسی دارند.

زباله‌ها اغلب به مکان‌های دفن بهداشتی یعنی گودال‌ها یا سایت‌هایی که با آستر مصنوعی غیرقابل نفوذ پوشیده شده‌اند سپرده شده و به این ترتیب زباله در این سایت‌ها از محیط جدا می‌شود.

انواع زباله

بعضی از اشکال زباله‌های جامد و مایع در گروه مواد پر خطر قرار می‌گیرند، چرا که سلامت انسان و محیط زیست را تهدید می‌کنند. زباله‌های پر خطر شامل مواد سمی، واکنش‌پذیر، قابل اشتعال، خورنده، عفونی یا رادیو اکتیو می‌شوند. بااین‌حال زباله‌ها انواع مختلفی دارند که در ادامه آن‌ها را معرفی می‌کنیم:

• زباله‌های تر

زباله‌های تر معمولا شامل زباله‌های آلی بوده که باقی‌مانده مواد خوراکی و غذایی هستند. این زباله‌ها معمولا در آشپزخانه‌ها و خانه‌ها تولید شده و می‌توان با بازیافت آن‌ها کمپوست تولید کرد.

• زباله‌های خشک

زباله‌های خشک شامل کاغذ، شیشه، پلاستیک، چوب و دیگر مواد خشک قابل بازیافتی می‌شود که معمولا در خانه‌ها تولید می‌شود. از این زباله‌ها می‌توان برای استفاده مجدد یا بازیافت استفاده کرد.

• زباله‌های سمی

زباله‌های سمی در اصل زباله‌های شیمیایی حاصل از فرآیندهای صنعتی، شیمیایی یا بیولوژیکی هستند که با وارد شدن به پوست یا جذب شدن می‌توانند باعث آسیب به انسان یا مرگ او شوند. زباله‌های واکنشی از نظر شیمیایی ناپایدار هستند و در تماس با آب یا هوا واکنش خشن یا انفجاری نشان می‌دهند.

• ضایعات عفونی

ضایعات عفونی (مانند بانداژهای استفاده شده، سوزن هایپودرم و سایر مواد باقی‌مانده از تجهیزات پزشکی و تحقیقاتی) موادی هستند که ممکن است حاوی پاتوژن (باکتری، ویروس یا میکرو ارگانیسم‌هایی که موجب بیماری می‌شوند) باشند.

• زباله‌های رادیو اکتیو

زباله‌های رادیو اکتیو مانند میله‌های سوخت مصرف شده حاوی مواد شکافت‌پذیر مورد استفاده در تولید انرژی هسته‌ای و ایزوتوپ‌های کبالت و یُد مورد استفاده برای معالجه سرطان و سایر کاربردهای پزشکی، انرژی یونیزه‌ای را منتشر می‌کند که می‌تواند به موجودات زنده آسیب برساند. حمل، انبار و دفع زباله‌های خطرناک چالش‌های خاصی دارد که با توجه به ماهیت مواد متفاوت است.

• زباله‌های الکترونیکی (e-waste)

 زباله‌های الکترونیکی (e-waste) به تجهیزات الکترونیکی گفته می‌شود که از نظر کاربرانشان دیگر ارزش استفاده نداشته یا خراب شده‌اند. زباله‌های الکترونیکی به دو گروه کالاهای سفید مانند یخچال، ماشین لباسشویی و اجاق‌های مایکروویو و کالاهای قهوه‌ای مانند تلویزیون، رادیو، رایانه و تلفن‌های همراه دسته‌بندی می‌شوند.

زباله‌های الکترونیکی بسیار متفاوت از زباله‌های سنتی شهری هستند. زباله‌های الکترونیکی شامل ترکیبات پیچیده‌ای از مواد بسیار سمی مثل سرب و کادمیوم در رایانه‌ها و تلفن‌های همراه می‌شوند؛ موادی که خطرات بسیاری برای سلامت انسان و محیط زیست ایجاد می‌کنند و نه تنها دفع آن‌ها باید با ملاحظات خاصی صورت بگیرد بلکه دارای قطعات غیرقابل بازیافتی هستند که وارد جریان زباله‌های جامد شهری می‌شود.

بعضی از ابزارهای الکترونیکی حاوی قطعات قابل بازیافت از جنس طلا، نقره، پلاتین و سایر مواد با ارزش و همین‌طور زباله قابل بازیافت مثل پلاستیک و مس هستند که برای ساخت ابزارهای الکترونیکی جدید می‌توان دوباره از آن‌ها استفاده کرد.

روش‌ های دفع زباله

متاسفانه تقریبا بیشتر از نیمی از زباله‌ها بدون بازیافت در خارج از شهر و در محل دفن زباله‌ها از بین می‌روند. این پدیده باعث انتشار و تولید گاز متان و گازهای گلخانه‌ای می‌شود و در بعضی از مناطق به واسطه وارد شدن شیرابه به منابع آبی و چشمه‌ها باعث آلوده کردن آن‌ها و از بین رفتن جنگل‌ها و منابع طبیعی می‌شود. بنابراین مناسب‌ترین روش برای خلاص شدن از آن‌ها استفاده از روش‌های مختلف دفع یا انجام بازیافت با توجه به ویژگی‌های آن‌ها است.

• انبار کردن (Dumping)

انبار کردن زباله‌ها در اطراف شهرها، کوه‌ها یا در چاله‌های بزرگ یک روش ساده برای دفع آن‌ها است، اما در این روش زباله‌ها پوشانده نمی‌شوند و باعث ایجاد بوی تعفن و تجمع حیواناتی مانند موش‌ها و مگس‌ها می‌شوند. همین‌طور ممکن است عوامل طبیعی مانند وزش باد یا بارش باران باعث پراکنده شدن زباله‌ها شود. بنابراین انبار کردن زباله‌ها غیر بهداشتی‌ترین و بدترین روش دفع زباله است.

• دفن بهداشتی زباله (Sanitary Landfills)

در این روش زباله‌ها را در چاله‌ها و چاه‌های عمیق جمع آوری می‌کنند، روی آن را با خاک می پوشانند و خاک را می‌کوبند. این روش نسبت به روش قبل بهداشتی‌تر است و خطرات کم‌تری به همراه دارد اما باز هم ممکن است مشکلاتی ایجاد کند. بااین‌حال می‌شود گفت که دفن بهداشتی زباله یکی از روش‌های مناسب برای دفع زباله است.

• سوزاندن زباله

سوزاندن زباله یکی از روش‌های مناسب دفع آن است. این روش برای دفع زباله‌های بیمارستانی که خطرهای ویژه‌ای دارند گزینه مناسبی است. با‌این‌حال، زباله‌هایی که حاوی مواد شیمیایی و رادیواکتیوی هستند را نمی‌توان سوزاند چرا که تغییر شیمیایی ایجاد می‌کنند و به مواد سمی و خطرناک دیگری تبدیل می‌شوند.

• دستگاه زباله سوز

کوره و دستگاه‌های زباله سوز یکی از ابزارهای مخصوص دفع زباله است. در این دستگاه‌ها ابزاری برای کنترل گازهای خروجی مضر وجود دارد که اثرات مخرب آن بر طبیعت را کاهش می‌دهد. این کوره‌ها گزینه بسیار مناسبی برای بیمارستان‌ها و مکان‌هایی هستند که نیاز به دفع زباله دارند و از طرفی با کمبود زمین مناسب روبه‌رو هستند. در بسیاری از کشورها از این کوره‌ها برای تولید انرژی استفاده می‌شود.

• تهیه کود

بهترین راه‌حل برای بازیافت زباله‌های تر، تبدیل آن‌ها به کود است. زباله‌ها طی فرآیند طبیعی به وسیله باکتری‌ها تجزیه و به مواد آلی پوسیده‌ای تبدیل می‌شوند که به آن گیاه خاک یا کمپوست می‌گویند. کمپوست‌ها محصولات ارزشمندی برای خاک و تقویت آن هستند و در کشاورزی بیولوژیک کاربرد فراوانی دارند.

در فرآیند تجزیه پسماند تر به وسیله باکتری‌ها دما به ۶۰ درجه سانتی‌گراد و بیشتر می‌رسد و عوامل بیماری‌زا را از بین می‌برد. نتیجه این فرایند تولید کمپوست سالم است که می‌توان آن را برای تقویت خاک استفاده کرد.

در مناطق روستایی و ییلاقی می‌توان به راحتی زباله‌ها را به کود تبدیل کرد. کافی است چاله‌ای حفر کنید و زباله‌های ارگانیک را درون این چاله بریزید. بعد از پر شدن، روی چاله را با خاک بپوشانید و اجازه دهید پنج تا شش ماه در این حالت بماند.

• دفع یا بازیافت زباله‌های الکترونیکی

دفن یا سوزاندن این مواد به طور وسیع راه‌حل مناسبی نیست و باید آخرین راه‌حل باشد، چرا که دفن این زباله‌ها یا تلنبار کردنشان باعث خرد و شکسته شدنشان می‌شود و مواد سمی موجود در آن‌ها راه خود را به سفره‌های آب زیرزمینی باز می‌کنند. سوزاندن این مواد هم گازهای سمی خطرناک را وارد محیط زیست می‌کند.

بنابراین شاید بهترین روش برای کنترل و دفع تجهیزات الکترونیکی این باشد که تولیدکنندگان مسئول دفع زباله‌های خود باشند، قطعات آن‌ها جداسازی شده و در وسایل دیگر مورد استفاده قرار گیرد، در ساخت این وسایل از فلزات سمی کمتری استفاده شود و از طریق قابلیت ارتقا عمر این محصولات را افزایش داد.

به ‌طور کلی، بازیافت زباله‌های الکترونیکی نیاز به فناوری‌های پیشرفته دارد و متاسفانه این فناوری در ایران وجود ندارد، تنها بعضی از فلزات مانند آلومینیوم و آهن توسط زباله جمع‌کن‌ها جداسازی و برای استفاده مجدد فروخته می‌شود، اما قطعات مداری دور انداخته و با بقیه زباله‌ها دفن می‌شوند. در کشورهای پیشرفته، بازیافت فلزات گران‌بها در لوازم الکترونیکی سودی معادل استخراج طلا از معدن دارد.

فواید بازیافت زباله برای محیط زیست

اصلاح الگوی مصرف و بازیافت بهداشتی زباله، دو اصل مهم برای کاهش آلودگی محیط زیست است و بازیافت مواد، از اتلاف سرمایه‌های ملی یک کشور جلوگیری می‌کند. با کاهش مصرف منابع طبیعی و بازیافت زباله، عمر تنها زیستگاه بشر «زمین» طولانی‌تر می‌شود. صرفه‌جویی در مصرف مواد اولیه و انرژی و هم کاهش ورود مواد آلاینده به محیط زیست از فواید و مزایای بازیافت است. به کمک بازیافت زباله، مساحت کمتری از بیابان‌ها و مراتع به زباله‌دانی تبدیل می‌شود.

• بازیافت هر تن کاغذ باطله، ماهانه از تخریب ۹۰ هـزار هکتار جنگل، مصرف ۱۲میلیون لیتر آب و ۱۲۰ هزار کیلووات برق کم می‌کند.
• برای تهیه هر تن کاغذ از چوب ۴۴۰ هزار لیتر آب مصرف می‌شود در حالی که برای تهیه آن از کاغذ باطله، ۱۸۰۰ لیتر آب کافی است.
• به کمک بازیافت کاغذهای موجود در زباله‌ها، ماهانه درآمدی بالغ بر ۲۰ میلیارد ریال به دست خواهد آمد.
• بازیافت کاغذ به منابع اقتصادی کشور کمک می‌کند و عدم وابستگی جهت ورود خمیر باعث کاهش آلودگی، جلوگیری از قطع درختان و کاهش تولید زباله می‌شود.
• از طرفی، بازیافت هر تن کاغذ می‌تواند برای پنج نفر زمینه اشتغال فراهم کند. بازیافت کاغذ، میزان انرژی مورد نیاز  را به یک چهارم و آب مورد نیاز را به یک صدم کاهش می‌دهد.
• به کمک بازیافت ۲۵ درصد از کاغذهای موجود در زباله‌های شهری می‌توان سالانه از قطع یک میلیون و 700 هزار درخت جلوگیری کرد.
• بازیافت آلـومینیوم، آلودگی‌های زیست محیـطی ناشی از فرآیند تولید این فلز را ۹۵ درصد کاهش می‌دهد.
• تهیه شیشه از شیشه‌های بازیافت شده ۵۰ درصد آلودگی آب و ۲۰ درصد آلودگی هوا را کاهش می‌دهد.
• انرژی لازم برای تولید یک کیلوگرم لاستیک نو، سه برابر انرژی مورد نیاز برای تولید یک کیلوگرم لاستیک بازیافتی است.
• انرژی صرفه‌جویی شده حاصل از بازیافت یک قوطی آلومینیومی، یک تلویزیون را برای سه ساعت روشن نگه خواهد داشت.

روش ‌های بازیافت زباله

در بازیافت زباله از روش‌های زیادی برای بازیابی مواد زائد جامد استفاده می‌شود.

ترکیبات قابل بازیافت زباله عبارتند از:

• پس‌مانده مواد غذایی برای تولید کود کمپوست
• کاغذ و مقوا
• پلاستیک و لاستیک
• شیشه
• قوطی‌های فلزی

هر چه تعداد موادی که باید از زواید جامد جدا شوند بیشتر باشد هزینه جداسازی هم بیشتر می‌شود. ساده‌ترین و ارزان‌ترین روش بازیابی مواد زائد جامد که از نظر جمع‌آوری کمترین کارایی را دارد روشی است که اجزا مختلف هر منبع زاید از یکدیگر جدا شوند اما این روش چندان اقتصادی نیست و به جای آن از روش‌های جداسازی کامل استفاده می‌شود.

بیشتر جداسازی پسماندهای خشک به ویژه کاغذ، مقوا، پلاستیک، فلزات و شیشه از ارزش اقتصادی و زیست محیطی برخوردار بوده و در صورت تفکیک، در واحدها و کارخانجات بازیافت به محصولاتی با کاربردهای مشابه و جدید تبدیل می‌شوند تا از اتلاف منابع و سرمایه‌های ملی جلوگیری شود.

پس مانده‌های گیاهی هم به کود کمپوست تبدیل می‌شود. کمپوست برای اصلاح خواص خاک و جبران مواد غذایی از دست رفته آن مفید است و با اجرای دقیق این طرح می‌توان روزانه 530 هکتار خاک را احیا کرد.

از ضایعات تولیدی و زباله‌های ساخته دست بشر در شهرهای بزرگ برای تولید بیوگاز استفاده می‌شود. بیوگاز در پاکسازی محیط زیست نقش مهمی دارد و به عنوان راه حلی مناسب برای تولید انرژی برق و گرما و حل مشکلات زیست محیطی پسماندهای آلی فسادپذیر استفاده می‌شود. انرژی زیست توده تنها منبع انرژی تجدیدپذیر است که انرژی را به شکل برق، حرارت، سرما و سوخت خودرو به اشکال جامد، مایع و گاز درمی‌آورد.

در نهایت

بازیافت زباله در ایران و جهان کاری بسیار مهم است چون زباله‌ها تاثیر منفی زیادی بر محیط زیست می‌گذارد. مواد شیمیایی مضر و گازهای گلخانه‌ای زیادی از زباله‌ها در محل‌های دفع زباله رها می‌شوند. بازیافت اصولی به کاهش آلودگی‌های ناشی از ضایعات و زباله‌ها کمک می‌کند. پس به بازیافت زباله اهمیتی بیشتر دهید، چرا که تفکیک زباله و بازیافت زباله، یکی از مهم‌ترین وظایف ما است. برای آشنایی بیشتر با تفکیک زباله در خانه می‌توانید راهنمای تفکیک زباله خانگی را مطالعه کنید.

منبع