1399/05/20

آشنایی با فناوری‌های نوین برای دفع پسماندهای بیمارستانی

زباله‌های بیمارستانی به دلیل اینکه حاوی زائدات پاتولوژیکی، مواد زائد پرتوزا، زائدات دارویی، مواد زائد عفونی و مواد زائد شیمیایی هستند، از منابع عمده زباله‌های خطرناک به شمار می‌روند. مدیریت پسماندهای بیمارستانی در بیشتر کشورهای در حال توسعه به عنوان یک چالش مهم زیست محیطی مطرح است. عدم شناسایی، جداسازی، ذخیره سازی و ضدعفونی کردن صحیح پسماندهای خطرناک بیمارستانی سبب بروز مشکلات بهداشتی و آلودگی محیط زیست می‌شود‌. زباله‌های بیمارستانی اگر به شیوه صحیح دفع نشوند، خطرات و مشکلات زیادی را به همراه خواهند داشت. در این مقاله علاوه بر معرفی انواع زباله‌های بیمارستانی، شما را با فناوری‌های نوین برای دفع پسماندهای بیمارستانی آشنا می‌کنیم. در ادامه همراه ما باشید.

انواع پسماندهای بیمارستانی

به تمام مواد بیولوژیک یا غیربیولوژیکی که باید دور ریخته شوند و از آنها استفاده­ای نمی‌­شود زباله یا پسماند بیمارستانی می‌­گویند. این پسماندها طی اقدامات تشخیصی و درمانی بیماران تولید می‌شوند.

پسماندهای بیمارستانی یا همان زباله های بیمارستانی به طور کلی به دو بخش خطرناک و غیرخطرناک تقسیم می‌شوند. بخش غیرخطرناک پسماندها شبیه به پسماند خانگی است و شامل کاغذ، مقواهای بسته بندی، شیشه، بقایای مواد غذایی و سایر مواد بی‌اثر می‌شود. برای دفع پسماندهای بیمارستانی خطرناک باید اقدامات خاصی انجام شود. اما پسماندهای بیمارستانی شامل موارد زیر می‌شود:

۱. پسماند‌های تیز و برنده

پسماندهای نوک تیز، اشیاء تیز و برنده‌ای هستند که می‌توانند سبب بریدگی یا زخم شوند. این نوع زباله های بیمارستانی شامل سوزن‌ها، آمپول‌ها، چاقوهای جراحی و تیغ‌ها، شیشه و پیپت‌های شکسته شده (ابزارهای آزمایشگاهی برای انتقال یا اندازه گیری حجم‌های کوچک مایعات) می‌شود‌.

این پسماندها معمولا به عنوان پسماندهای بسیار خطرناک بیمارستانی در نظر گرفته می‌شوند و در صورت تماس انسان­‌ها با آنها سبب آسیب رساندن می­‌شوند.

۲. پسماند‌های عفونی

زباله­‌های عفونی زباله‌هایی هستند که تعداد عوامل پاتوژن یا بیماری‌زا (باکتری، ویروس، انگل یا قارچ) در آنها به اندازه‌ای ا‌ست که برای ایجاد بیماری در فرد مستعد کافی است. دفع پسماندهای بیمارستانی این بخش یعنی پسماندهای عفونی بسیار مهم است. پسماندهای عفونی شامل موارد زیر می‌شوند:

• پسماند آلوده به خون یا دیگر مایعات بدن
• موارد عفونی در کارهای آزمایشگاهی
• پسماند بیماران در محیط‌های قرنطینه
• پسماند مربوط به بیماران دیالیزی، مانند تجهیزات دیالیز نظیر لوله و فیلتر، حوله یک بار مصرف، روپوش، پیشبند و دستکش
• پسماند حاصل از عمل جراحی و کالبد شکافی بیماران مبتلا به بیماری‌های عفونی

۳. پسماندهای دارویی

پسماند‌های دارویی محصولات دارویی منقضی‌‌شده، استفاده نشده، ریخته و آلوده شده، واکسن‌ها و سرم‌هایی هستند که دیگر کاربردی ندارند. با توجه به ماهیت شیمیایی یا بیولوژیکی این پسماندها، باید آنها را با احتیاط دفع کرد.

پسماند‌های دارویی همچنین شامل وسایل دور ریخته‌ شده به منظور جابجایی داروها مثل بطری‌ها، شیشه‌ها و جعبه‌های داروهای منقضی‌شده، دستکش‌ها، ماسک‌ها و لوله‌های اتصال دهنده‌ به شدت آلوده می‌شود. این زباله‌ها بسیار خطرناک بوده و ممکن است منجر به جهش ژنتیکی و ایجاد نقص در جنین شوند.

۴. پسماند ژنوتوکسیک

این زباله‌ها مشکلات زیادی هم در بیمارستان و هم بعد از دفع ایجاد می‌کنند. پسماند‌های ژنوتوکسیک، برخی از داروهای ضد سرطان، استفراغ، ادرار و مدفوع بیماران تحت درمان با داروهای سایتو استاتیک را در بر می‌گیرد.

۵. پسماند شیمیایی

دور ریخته‌های شیمیایی جامد، مایع و گاز، که از فعالیت‌های تشخیص بیماری تا تمیز کردن و ضد عفونی کردن به دست می‌آیند را پسماند شیمیایی می‌نامند. پسماندهای شیمیایی به طور مثال از کار تشخیصی و تجربی، همچنین تمیز کردن و مراحل ضدعفونی کردن به دست می‌آید.

پسماند‌های شیمیایی بهداشتی_درمانی اگر دست‌کم دارای یکی از ویژگی‌های سمی، خورنده، قابل اشتعال، واکنش پذیر یا اکسید کننده باشند، خطرناک محسوب می‌شوند.

مواد شیمیایی که ویژگی‌های ذکرشده را نداشته باشند، جزء پسماند‌های شیمیایی غیر خطرناک محسوب می‌شوند؛ مانند قندها، آمینواسیدها، برخی نمک‌های آلی و غیرآلی که به طور گسترده در مایعات تزریقی کاربرد دارند.

۶. پسماندهای رادیواکتیو

پسماند‌های رادیواکتیو موادی هستند که به اتم‌های پرتوزا آلوده شده‌اند. این پسماند فراورده‌های حاصل از فعالیت‌هایی نظیر مکان‌یابی تومورها، تصویر برداری از اندام‌‌های داخلی بدن و مایعات و بافت‌های بدن است.

۷. ظروف تحت فشار

در بیمارستان‌ها، از انواع گازها که اغلب در سیلندرهای تحت فشار، کارتریج و قوطی‌های آئروسل ذخیره شده‌اند استفاده می‌کنند. بسیاری از آنها یا خالی می‌شوند یا با اینکه حاوی گاز هستند دیگر مورد استفاده قرار نمی‌گیرند. گاز داخل این ظروف چه خطرناک باشد و چه غیرخطرناک، در هر صورت باید با آنها با احتیاط برخورد شود.

اهمیت دفع پسماندهای بیمارستانی

دفع غیر اصولی زباله‌های بیمارستانی، منجر به مشکلات زیادی برای محیط زیست، انسان‌­ها و سایر موجودات زنده می‌شود. به طور مثال منجر به آلودگی هوا، خاک و آب‌های زیرزمینی، چشمه‌ها و رودخانه‌ها می‌شود. آلودگی آب، سلامت انسان‌ها و موجودات زنده را تحت تاثیر قرار می‌دهد. از جمله بیماری‌های ناشی از دفع غیراصولی پسماند‌های بیمارستانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• عفونت‌های انگلی
• اختلالات رفتاری
• سرطان
• نواقص فیزیولوژیکی، نظیر نارسایی کبد
• جهش ژنتیکی
• بیماری‌هایی نظیر وبا و سل
• عفونت ریه
• عفونت‌های پوستی

فناوری‌ های نوین برای دفع پسماندهای بیمارستانی

پسماندهای بیمارستانی پسماندهای خطرناکی هستند؛ اما اگر به درستی و با دقت دفع شوند، آسیب‌ آنها به حداقل می‌رسد. در اینجا به معرفی 10 فناوری‌ نوین برای دفع زباله‌های بیمارستانی می‌پردازیم:

۱. خرد کردن با دستگاه شریدر

یکی از بهترین روش‌ها برای دفع و امحاء زباله‌های بیمارستانی، خرد کردن آنها بوسیله دستگاهی به نام شریدر یا آسیاب کن است.

با این دستگاه می‌توان زباله‌های بیمارستانی را خرد کرد؛ بدین ترتیب زباله‌های تیز دیگر آسیبی به انسان‌ها نمی‌رسانند. این دستگاه فیلترهای مخصوصی برای جذب گرد و غبار دارد، که از این طریق از انتشار ذرات و گازهای آلوده به محیط جلوگیری می‌کند. دستگاه آسیاب کن، زباله‌های بیمارستانی را غیر قابل استفاده می‌کند.

۲. مایکروویو برای دفع پسماندهای بیمارستانی

یکی دیگراز فناوری­ های نوین برای دفع زباله‌­های بیمارستانی، دستگاه مایکروویو است. این دستگاه در اندازه­‌های مختلف وجود دارد. در این روش ابتدا زباله‌­های بیمارستانی خرد و ریز می­‌شوند. سپس برای تولید گرما و بخار به دستگاه مایکروویو منتقل می­‌شوند.

۳. تکنولوژی حرارت خشک

دستگاه حرارت خشک یا فور، دارای یک اجاق و یک اتاقک عایق کاری شده است. استفاده از این دستگاه در مراکز کوچک کاربرد زیادی دارد. در این روش زباله‌­هایی مانند سرنگ ذوب می­‌شوند، اما آنچه باقی می‌­ماند قابل بازیافت نیست. دستگاه فور ارزان است و به هزینه نگهداری زیادی نیاز ندارد.

۴. اتوکلاو یا حرارت مرطوب

این دستگاه با استفاده از فشار، دمای بالا و بخار آب، تجهیزات پزشکی را استریل می‌کند. در این فرایند، پسماندها باید قبل از تصفیه خرد شوند. سرمایه‌گذاری نسبتا پایین، هزینه‌های عملیاتی کم از جمله مزایای این روش است. از اتوکلاو برای دفع پسماندهای بیمارستانی نظیر پسماندهای نوک تیز، وسایل آلوده به خون، باند، پارچه، لباس و مواردی از این دست استفاده می‌شود.

۵. دستگاه هضم کننده بافت برای دفع زباله های بیمارستانی

در این روش از دمای زیاد سدیم هیدروکسید برای تجزیه بافت­‌ها و مواد شیمیایی استفاده می‌­شود. این دستگاه از سمت اتحادیه اروپا تایید شده است. طی این روش محلول آبکی قابل اشتعالی را به وجود می‌­آید که سرشار از اسیدهای چرب و آمینواسید است. وزن این دستگاه از 5 کیلوگرم تا هزار کیلوگرم متغیر است.

۶. دفع زباله­ های بیمارستانی با پرتوهای مخصوص

این فناوری نوین شامل پرتوهای الکترون، کبالت ۶۰ و یا اشعه فرابنفش می­‌شود. از الکترون­‌های با انرژی بالا برای تخریب میکروارگانیزم­‌ها استفاده می­‌شود. انتشار یا تابش پرتوها، زباله‌­ها را به صورت فیزیکی از بین نمی­‌برد و احتمالا به یک دستگاه خردکن یا شریدر نیاز شود.

۷. فرایندهای بیولوژیکی

در این فرایند از تکنولوژی­‌های مخصوص برای به کار گرفتن آنزیم­‌ها جهت تخریب زباله­‌های بیمارستانی استفاده می­‌شود. بعضی از تکنولوژی­‌های غیرکوره‌­ای بر پایه فرایندهای بیولوژیکی هستند. برای دفع زباله‌­های بیمارستانی می­‌توان از فرایندهای بیولوژیکی طبیعی هم استفاده کرد.

۸. فرایند فشرده سازی

در این فرایند شیمیایی، خون و سایر مایعات بدن قبل از دفع، داخل قالب مخصوص ریخته شده و فشرده می‌­شوند.

۹. سوزاندن زباله های بیمارستانی

این روش به دلیل مزایایی که دارد، تبدیل به یکی از روش‌های پرکاربرد در سرتاسر جهان شده است. در فرایند سوزاندن، زباله‌های بیمارستانی تبدیل به مواد معدنی غیرقابل احتراق شده و در نتیجه، حجم و وزن آنها به طور قابل توجهی کاهش می‌یابد.

یکی از نگرانی‌های مربوط به سوزاندن زباله‌های بیمارستانی، امکان وجود میکروارگانیزم‌های عفونی در گازهای خروجی از دودکش دستگاه زباله سوز و خاکستر باقیمانده است.

خاکستر و فاضلاب تولیدشده در این فرایند، حاوی ترکیبات سمی است، که به منظور جلوگیری از اثرات نامطلوب بر سلامت و محیط زیست، باید مورد تصفیه قرار بگیرند.

اگر انواع زباله‌سوزها درست عمل کنند، پاتوژن‌ها (عوامل بیماری‌زا) از بین رفته و حجم و وزن زباله‌ها کاهش می‌یابد. برخی انواع زباله ‌های بیمارستانی، نظیر زباله‌های دارویی و شیمیایی، به دمای بالاتری برای نابودی نیاز دارند. سه نوع تکنولوژی سوزاندن پایه برای دفع پسماند‌های بیمارستانی وجود دارد:

• کوره تک محفظه‌ای: در این نوع کوره، عملیات قرار دادن پسماند به داخل کوره به صورت دستی انجام می‌شود. فرایند سوزاندن با اضافه کردن سوخت شروع شده و سپس بدون اضافه کردن مستمر سوخت ادامه می‌یابد. این نوع زباله سوزها در دمای ۳۰۰ تا ۴۰۰ درجه سانتی گراد کار می‌کنند و یکی از روش‌های دفع پسماندهای بیمارستانی هستند.
• زباله سوز دو محفظه‌ای: در فرایند زباله ‌سوز دو محفظه‌‌ای، پسماندها در اثر حرارت از طریق فرایند احتراق، در دمای متوسط ۸۰۰ تا ۹۰۰ درجه سانتی گراد تجزیه شده و از این طریق گاز و خاکستر تولید می‌شود‌. برای کاهش دود و بو، گازهای تولیدشده در این فرایند توسط مشعل سوخت در دمای بالای ۹۰۰ تا ۱۲۰۰ درجه سانتی گراد سوزانده می‌شوند.
• کوره دوّار (سانترفیوژ): کوره‌های دوّار، زباله سوزهایی هستند که در دمای بالا، قادر به تجزیه مواد ژنوتوکسیک و مواد شیمیایی مقاوم در برابر حرارت هستند. این کوره‌ها شامل دو محفظه احتراق و تجهیزات کنترل آلودگی هوا هستند. پسماندها در کوره به دلیل حرکت چرخشی کوره، درهم و آشفته می‌شوند. آشفتگی پسماندها به تماس آنها با هوا و در نتیجه سوزاندن کمک کرده و از طرفی بار ذرات خروجی از دودکش زباله سوز را هم افزایش می‌دهد.

۱۰. ضدعفونی کردن شیمیایی

ضدعفونی کردن شیمیایی به طور مرتب در مراکز بهداشتی، به منظور از بین بردن میکروارگانیزم‌های موجود در تجهیزات پزشکی و دیوار و کف‌ها انجام می‌شود. اما از این روش برای دفع پسماندهای بیمارستانی هم استفاده می‌شود.

این روش مناسب‌ترین روش دفع پسماندهای بیمارستانی مایع نظیر خون، ادرار، مدفوع یا فاضلاب بیمارستان است. در این روش، مواد شیمیایی به منظور از بین بردن یا غیرفعال کردن پاتوژن‌ها به کار برده می‌شوند. این روش باید توسط افراد آموزش دیده انجام شود، وگرنه منجر به مشکلات جدی برای محیط زیست می‌شود.

انواع مواد شیمیایی مورد استفاده برای ضدعفونی کردن ‌پسماندهای بیمارستانی عبارتند از: آلدئیدها، ترکیبات کلر، نمک‌های آمونیوم، ترکیبات فنول و … یکی از ضدعفونی کننده‌های شیمیایی گندزداها هستند.

گندزداها مواد شیمیایی هستند که از آنها برای از بین بردن باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها استفاده می‌شود. گندزداها را برای پاک کردن ابزارها، لباس‌ها، وسایل و سایر ضایعات بیمارستانی به‌کار می‌برند.

کلام آخر

بیشتر زباله‌های بیمارستانی جزء زباله‌های خطرناک محسوب می‌شوند. دفع نامناسب این پسماندها می‌تواند منجر به عواقب جدی بهداشتی برای انسان‌ها و آلودگی محیط زیست شود. بنابراین دفع پسماندهای بیمارستانی باید به روش اصولی و صحیح انجام شود. برای دفع زباله‌های بیمارستانی روش‌های و فناوری‌های نوین مختلفی وجود دارد، که در این مقاله به ۱۰ مورد از آنها اشاره کردیم.